Zwartste bladzijde in de Staphorster geschiedenis is de polio-epidemie die voorjaar 1971 Staphorst trof. De Nederlands Hervormde kerk (Het Gekrookte Riet) in Staphorst, onder leiding van dominee Dorsman, was ervan overtuigd, op Bijbelse grondslag, dat kinderen niet mochten worden ingeënt tegen polio. Tientallen kinderen werden ziek, vijf stierven.  

Tientallen media bezochten Staphorst. Vooral in april 1971 was Staphorst wereldnieuws. De meest controversiële berichtgeving kwam van Avro's actualiteitenrubriek Televizier die met verborgen camera's filmde in het dorp. Wibo van de Linde, vader van Kay van de Linde, was verantwoordelijk voor die 'operatie' in Staphorst die vanuit hotel Wientjes in Zwolle werd gecoördineerd.

Waar Wibo van de Linde een prijs mee won, en wat hem internationale bekendheid opleverde, was zijn interview met ouderling Kier Bouwman. Wibo van de Linde ontlokte Bouwman, lid van de kerkenraad, de uitspraak dat de ziekte de wil van God was en dat hij zijn eigen kleindochter, spelend op de achtergrond, nooit zou laten inenten. Ten gevolge van dit interview en de ophef die zijn beelden teweeg brachten, viel nogmaals de hele binnenlandse en buitenlandse pers over het dorp en werd Staphorst -in 1960 ook al negatief in het nieuws vanwege de volksgerichten- synoniem voor zogenaamd 'achterlijk en middeleeuws conservatisme'. Van dit imago kan Staphorst moeilijk loskomen.


Over de auteur

 Willem Boudewijn van de Linde (Amsterdam, 25 december 1938) is een Nederlandse oud-journalist en programmamaker en stond bekend om de rechtse stellingname waarmee hij zijn programma’s, Televizier Magazine en later Tros Aktua kruidde.

Wibo van de Linde studeerde economie in Groningen, maar brak die studie snel af. Na korte banen en militaire dienst ging hij in 1961 aan de slag bij het Amerikaanse persbureau UPI. Van 1963 tot 1968 was hij redacteur en verslaggever voor het NTS Journaal (later NOS Journaal) en stapte in 1969 over naar AVRO's Televizier waar hij collega was van Jaap van Meekren, Ria Bremer en mr. G.B.J. Hiltermann. In deze periode maakte hij zijn spraakmakende reportages over Staphorst waarvoor hij in 1972 een belangrijke prijs won.

In 1974 werd Van de Linde hoofd informatieve programma's van de TROS. Hij bedacht de formule van het televisieprogramma TROS Aktua en kwam in die tijd met onthullingen over de oorlogsmisdadiger Pieter Menten waarvoor hij in 1977 de Grand Prix Monte Carlo won.

Na een mislukt commercieel avontuur keert Van de Linde in 1989 de omroepwereld de rug toe en wordt directielid bij een adviesbureau. Later werkt Van de Linde nog korte tijd voor Joop van der Ende en gaat dan met pensioen.

De laatste berichten zijn dat de gepensioneerde Wibo van de Linde met een oude reddingsboot over de waddeneilanden vaart, natuurfilms maakt en vrijwilliger is bij GPTV, een regionale televisiezender in Groningen.

Wibo van de Linde is vader van 8 kinderen, onderwie spindoctor Kay van de Linde en voormalig lijsttrekker van Leefbaar Nederland Haitske van de Linde.

Bekijk een interview met Wibo van de Linde over Staphorst online


In de Media


 


Toelichting
Wendelien Voogd

Televizier Magazine 1971: Een Staphorster ouderling wordt geïnterviewd door een man in pak en jaren-vijftig-dictie. De ouderling, Kier Bouwman, kauwt op een sigaar en praat op zijn Staphorst’s over God, de kerk, de Heidelbergse catechismus. Op de achtergrond spelen zijn kleinkinderen en hij legt aan de interviewer uit waarom hij die niet laat inenten tegen polio. De interviewer is Wibo van der Linde en het was wereldschokkende televisie destijds. Het fragment ging de wereld over en Staphorst werd achterlijk genoemd en middeleeuws.

Wie niet bekend is met de geschiedenis van de Nederlandse televisie of het poliodrama moet goed kijken en luisteren en het fragment (het duurt maar een paar minuten) een paar keer terugkijken om te begrijpen waar alle ophef indertijd vandaan kwam en waarom deze televisie wereldnieuws werd.

Het zijn de jaren zeventig. Nederland doet aan macramé en zit met geitenwollen sokken en en zelf gekleide bakjes taugésoep voor de televisie. We gaan niet meer naar de kerk en zijn bezig ons los te maken van een christelijk verleden. De ziekte polio komt alleen nog voor in de Derde Wereld en dan is er plotseling in Nederland een uitbraak. Gelukkig er is een vaccin en iedereen krijgt een suikerklontje of een prik. Wibo van der Linde presenteert aan televisiekijkend Nederland een dorp ergens ver van Hilversum dat afwijkt van de rest, waarvan een deel, het zwaar gelovige deel, weigert haar kinderen in te enten tegen de ziekte.

Wat? Een dorp? Daar hadden we toch net geld aan gegeven? Nee, dat was Het dorp, van Mies Bouman. Dit is een ander dorp, het dorp van Kier Bouwman. Nee, geen familie van Mies. Kier Bouwman is lid van de kerkeraad van Staphorst en is tegen inenting van kinderen, omdat het niet mag van de kerk en van de Heidelbergse catechismus. De wat? Jee, wat achterlijk, nog een kopje soep?

Het poliodrama in Staphorst was een groot drama voor de gezinnen en de kinderen die het betrof. Sommige moeders gingen toch stiekem naar de huisarts om hun kinderen te laten inenten en het verdriet, verlies en twijfel als een kind ziek werd en overleed was groot. Wie beelden ziet van de inmiddels volwassen Roelofje Musschert, die tijdens de epidemie getroffen werd en zwaar gehandicapt in een rolstoel zit, voelt pijn en bewondering als zij zegt haar ouders niets kwalijk te nemen: Ze wisten immers niet beter, hadden geen televisie, wisten alleen wat de dominee hen vertelde. De kerk neemt ze wel kwalijk en de dominee die haar als 11-jarige in het ziekenhuis in Zwolle bezocht en haar vertelde dat toch iemand de zonden van de mensen op zich moest nemen. Had ze dan teveel chocolaatjes van haar moeder gepikt, heeft ze zich jarenlang afgevraagd.

De paar minuten televisie waarin Wibo van der Linden de ouderling Koer Bouwman interviewde zorgde voor grote nationale en internationale ophef.  Het was schandalig dat deze zwaar gelovigen hun kinderen niet tegen een dodelijke ziekte inenten op last van de dominee. Staphorst werd synoniem met achterlijk en middeleeuws en zou dat etiket nooit meer kwijtraken. Tegenwoordig zijn we milder als het gaat om mensen die uit principiële overwegingen hun kinderen niet willen vaccineren. Er is een groeiende groep mensen die vanuit niet-religieuze motieven hun kinderen niet inenten. Deze groep mensen zijn nooit zo hard aangepakt als de Staphorsters. De felheid waarmee Nederland en de rest van de wereld reageerde op Staphorst in de jaren 70 doet vermoeden dat er iets meer meespeelde. En dat is ook zo. In de jaren 70 moest Nederland loskomen van haar gemeenschappelijk protestant christelijk verleden. Staphorst bood een uitgelezen gelegenheid om eens goed aan te schoppen de kerk, dominee en ouderlingen, die in eeuwenlang het leven hadden bepaald.

Het beeld van een verwarde ouderling, slecht verstaanbaar mompelend, die zelf emotioneel breekt als hem gevraagd wordt of in Staphorst het enige ware geloof is, terwijl hij zonder spijt en twijfel verklaart zijn kleinkinderen niet te zullen inenten, omdat het zo in de Heidelbergse catechismus en Dominee Dorsman het zo zegt, gaf precies het beeld waar politiek correct Nederland op zat te wachten: Niet toerekeningsvatbare ouderlingen, met middeleeuwse ideeën bepalen in Staphorst het leven en dood van kleine kinderen.

Weinigen hebben geweten dat deze ouderling een groot risco nam door zich te laten interviewen door de televisie, dat hij later uit de kerkeraad is gezet vanwege zijn optreden en dat hij vervolgens tien jaar lang zijn huis niet uit geweest schijnt te zijn. Hoewel Kier Bouwman, vanwege zijn voorkomen en Staphorster accent, er voor de randstedelijke Nederlander overkwam als een onberekenbare gek, was waarschijnlijk moderner dan gemiddeld.

Inmiddels zijn meer mensen in Staphorst ingeënt en is niet-inenten in de rest van Nederland juist weer heel hip. Zo zie je maar, tijden veranderen, denkbeelden ook.


Beschouwing van Wibo van de Linde over zijn reportages voor Televizier over Staphorst:

(Geschreven in maart 1998 ter gelegenheid van jublieumboek 75-jarig bestaan van de Avro.)

Toen in Februari 1971 in Staphorst een rampzalige polio-epidemie uitbrak, kon reportage-coordinator Pieter Kronenberg probleemloos wekenlang de gehele bovenetage van Hotel Wientjes te Zwolle financieren. Televizier coverde dit verhaal op topsterkte. Er werden drie complete reportage-teams ingezet, die via mobilofoon onderling contact hielden. De mensen waren uitermate gemotiveerd, met name toen uit mobilofoongesprekken van concurrerende omroepen bleek, dat hun ploegen werden teruggeroepen, omdat die niet tegen de AVRO-overmacht opgewassen waren. De vergaderzaal van Wientjes diende als coordinatie-centrum. Alle teams waren tot in detail geinformeerd over de strenge geloofsregels van de Staphorster kerkgemeente. Reporters die in gesprek zouden raken met prominente Staphorsters, wisten exact op grond van welke bepalingen uit de Heidelberger Cathechismus de toenmalige voorganger Dominee Dorsman preventieve geneeskunde verbood. De polio-explosie was geen gemakkelijk verhaal. Je loopt in zo’n geval langs de grens tussen goede en slechte smaak. Bovendien duldde Staphorst geen pottenkijkers en liet dat hardhandig blijken. Een BBC-cameraman raakte in een schermutseling met een plaatselijke knokploeg een oog kwijt. Fons van Westerloo en Ria Bremer leverden in die dagen topprestaties. Ria werd, mede op grond van haar onschuldige reputatie als presentatrice van het toen beroemde jeugdprogramma Stuif’s In, probleemloos toegelaten tot de begrafenis van de eerste slachtoffertjes.

Cameraman Piet ter Laag filmde de plechtigheid decent op afstand vanuit een draagtas. Fons scoorde een exclusief interview met de Staphorster Wethouder Harm Wassebalie, en vond de isoleerafdelingen in Zwolse en Enschedese ziekenhuizen, waar hij registreerde hoe familieleden op elkaars schouders klommen om de kinderen door bovenramen heen van chocolade en fruit te voorzien. Fons ondersteunde voorts mijn kerkbezoek als 'geloofsredacteur van de AVRO'. Ik had een zender-microfoon bij me, die ontvangen werd in een bij een nabijgelegen sloot geparkeerde auto met de misleidende sticker-tekst 'Radiologisch Wateronderzoek'. Als laboranten verklede geluids-technici liepen af en aan met buisjes slootwater, om het er allemaal zo echt mogelijk te laten uitzien. Het was maar goed dat Fons in de buurt was. Zendermicrofoons stonden toen nog in de kinderschoenen en waren zo dik als een kloek pocketboek. Toen er in de kerk op een geven moment allerlei stevige mannen om me heen kwamen zitten, koos ik voor een overhaaste aftocht.

Daags na de uitzending, twee dagen later, meldden Fons en ik ons doodleuk weer bij dominee Dorsman met de vraag om een interview. Toen zou blijken hoezeer we het verbod op tv-kijken in Staphorst (tv was het 'Oog van de Duivel') hadden overschat. Jonge mensen keken wel degelijk, ze schroefden de antennes alleen niet op, maar onder het dak. We hadden evenmin beseft dat er ook Staphorsters bij de Mobilofooncentrale werkten. Op het moment dat we aanbelden kende Dorsman vrijwel alle details van ons 'Slootonderzoek'. Hij liet ons binnen, maar we zaten nog niet of we waren al omringd door een tiental buitengewoon onvriendelijk kijkende mannen. Dorsman schold ons eerst de huid vol en commandeerde vervolgens “Uitkleden”. Fons begon te protesteren, maar ik siste dat hij z’n mond moest houden. Ik voelde aan m’n water dat Dorsman een microfoon hoopte te vinden. Toen we allebei in onderbroek stonden, zag ik m’n kans schoon. Ik vroeg Dorsman op dringende toon om de politie te bellen. 'U kunt in dit land niet ongestraft mensen uitkleden, dominee', blufte ik, 'hier moet ik echt werk van maken'.

De list slaagde.Binnen enkele minuten stond de rijzige Adjudant Papendal van de Rijkspolitie in de kamer. Hij luisterde licht-geamuseerd naar de keuze die ik Dorsman voorlegde: Of een formele klacht, óf een exclusief interview met de voorzitter van de Kerkenraad. 'Ik raad U aan om voor het laatste te kiezen, dominee', zei de Rijkspolitieman met pretlichtjes in de ogen. En zo konden we een dag later het dramatische verhaal vastleggen van Kier Bouwman, een oude boer die heel menselijk en eerlijk uitlegde waarom hij de geboden van God tot in de uiterste consequentie volgde. Bouwman’s woorden hadden een positief effect. De hetze tegen Staphorst (en daarmee doel ik niet alleen op onbezonnen redactionele commentaren, maar ook op acties van dronken kerels die na een avondje stappen nog even met de zwarte kousen kerk gingen 'matten'), stopte als op slag na onze uitzending van 30 maart 1971. Bouwman en mijn redactie werden bedolven onder positieve reacties. Men gaf hem geen gelijk, maar men toonde respect. En zo kreeg een journalistieke klus, die vol zat met allerlei schelmenstreken, toch een zeer nuttig einde. Bovendien kreeg Siebe van de Zee de onderscheiding waarop hij al jaren vlaste. De Staphorst-reportage won in 1972 de hoofdprijs tijdens het Europese concours voor Actualiteiten-programma's.

Wibo van de Linde


 


Terug naar het overzicht

Deel dit artikel